“Zwycięstwo w tej wojnie będzie należeć do tego z walczących, który pierwszy umieści armatę na pojeździe będącym w stanie poruszać się po wszystkich rodzajach terenu.” – Jean Baptiste Eugène Estienne

Schneider C.A.1

Schneider C.A.1 to pierwszy francuski czołg bojowy. Jego powstanie było odpowiedzią na potrzeby nowoczesnego pola walki, zdominowanego przez wojnę pozycyjną i okopy.​

Geneza

Już pod koniec 1914 roku francuska armia poszukiwała sposobu na przełamanie impasu wojny okopowej. W styczniu 1915 roku firma Schneider et Cie rozpoczęła prace nad nowym pojazdem bojowym, wykorzystując doświadczenia z amerykańskimi traktorami gąsienicowymi Holt. Inżynier Eugène Brillié, odpowiedzialny za projekt, bazował na konstrukcji traktora Holt Model 75, adaptując ją do potrzeb pola walki. Prototyp został zaprezentowany 9 grudnia 1915 roku podczas eksperymentu w Souain, gdzie obecni byli m.in. generał Philippe Pétain i pułkownik Jean Baptiste Eugène Estienne. Demonstracja wykazała potencjał pojazdu, mimo że zastosowany układ jezdny był zbyt krótki, by skutecznie pokonywać okopy.

Konstrukcja i uzbrojenie

Schneider C.A.1 był pojazdem o długości 6,32 m, szerokości 2,30 m i wysokości 2,05 m. Ważył 13,5 tony, a czterocylindrowy silnik o mocy 60 KM zamontowano z przodu, po lewej stronie. Trzybiegowa skrzynia biegów znalazła się z tyłu, wraz z kołami napędowymi. Załoga liczyła sześć osób, a kierowca pełnił również funkcję dowódcy.

Główne uzbrojenie stanowiło działo 75 mm Blockhaus Schneider, umieszczone z prawej strony kadłuba we wnęce, która znacznie ograniczała pole ostrzału. Dodatkowo czołg wyposażono w dwa karabiny maszynowe Hotchkiss M1914 kal. 8 mm. Pancerz o grubości do 11 mm chronił przed bronią ręczną i odłamkami, ale był niewystarczający wobec ostrzału artyleryjskiego.

Załoga narzekała na słabą wentylację oraz brak wyjścia po lewej stronie. Największą wadą pojazdu były dwa zbiorniki paliwa zamontowane wysoko po bokach kadłuba. Było to spowodowane brakiem pompy paliwa (benzyna docierała do silnika grawitacyjnie). Po trafieniu pancerza często dochodziło do zapłonu paliwa. Czołgiści ginęli w płomieniach, przez co Schneider C.A.1 zyskał ponurą reputację „mobilnego krematorium”.

Produkcja i modyfikacje

Pierwsze zamówienie na 400 egzemplarzy złożono w lutym 1916 roku, a produkcję powierzono firmie SOMUA, będącej filią Schneidera. Pierwszy prototyp dostarczono 5 września 1916 roku. W trakcie produkcji wprowadzano ulepszenia, m.in. automatyczny rozrusznik oraz dodatkowe płyty pancerne o grubości 5,4 mm, aby zwiększyć odporność na ostrzał przeciwpancerny.

Użycie bojowe

Schneider C.A.1 został po raz pierwszy użyty bojowo 16 kwietnia 1917 roku podczas ofensywy pod Berry-au-Bac nad rzeką Aisne. Niemcy przywitali natarcie intensywnym ostrzałem artyleryjskim, który szybko ujawnił wszystkie słabości konstrukcji. Straty były ogromne, choć część czołgów zdołała przebić się przez pozycje wroga. Spośród 121 użytych pojazdów, aż 81 zostało unieruchomionych, z czego 56 nie nadawało się do naprawy.

Dziedzictwo

Choć Schneider C.A.1 nie był konstrukcją pozbawioną wad, jego wprowadzenie na front stanowiło przełom w historii broni pancernej. Utorował drogę dla bardziej zaawansowanych projektów i przyczynił się do rozwoju doktryny użycia czołgów na polu walki.

Po zakończeniu wojny wiele egzemplarzy przekształcono w pojazdy pomocnicze, takie jak wozy ewakuacyjne czy transportowe. Kilka egzemplarzy było jeszcze w służbie po zakończeniu wojny. Zakup był rozważany przez Włochów, ale po testach zrezygnowali. Możliwościom tej maszyny zaufała Hiszpania, tam czołg służył aż do lat 30. XX wieku.

Nazwa	Schneider C.A.1
Liczba egzemplarzy	400
Lata produkcji	1916
Pancerz (przód/bok/tył) [mm]	11 / 5,5 / 5,5
Masa własna	13,5 t
Silnik	4 cyl. benzynowy silnik Schneider
Moc silnika	60 KM
Prędkość maksymalna	8 km/h
Załoga	6
Uzbrojenie	1 × działo 75 mm Blockhaus Schneider 2 × karabin maszynowy Hotchkiss M1914 (8 mm)

St. Chamond

Char Saint-Chamond był drugim francuskim czołgiem bojowym, który wszedł do służby podczas I wojny światowej. Zaprojektowany równolegle z Schneiderem C.A.1, wyróżniał się większym rozmiarem, silniejszym uzbrojeniem i unikalnym napędem elektryczno-spalinowym.

Geneza

Historia pojazdu zaczęła się od kontrowersji. Monsieur J.L. Breton upoważnił firmę Forges et Aciéries de la Marine et d’Homécourt w Saint-Chamond koło Lyonu do stworzenia lepszej konstrukcji od Schneidera. Zrobiono to bez wcześniejszych konsultacji z osobami odpowiedzialnymi za pierwszy francuski czołg. Ponieważ Schneider odmówił udostępnienia swoich patentów, FAMH opracowała unikalną konstrukcję, wykorzystującą wydłużone podwozie ciągnika Holt oraz napęd Crochat-Colardeau – system elektryczno-spalinowy wcześniej stosowany w wagonach kolejowych. Projekt czołgu był dziełem pułkownika Émile’a Rimailho, znanego z udziału w opracowaniu działa 75 mm modèle 1897.

Konstrukcja i uzbrojenie

Saint-Chamond był dużym pojazdem o długości 8,9 m, szerokości 2,67 m i wysokości 2,35 m. Ważył 23 tony, a załoga składała się z 9 osób. Główne uzbrojenie w pierwszych modelach stanowiło działo polowe Canon de 75 mm modèle 1915 Saint-Chamond, zamontowane w przedniej części kadłuba. Dodatkowo czołg wyposażono w cztery karabiny maszynowe Hotchkiss M1914 kal. 8 mm. Pancerz o grubości do 17 mm zapewniał ochronę przed bronią ręczną i odłamkami, jednak nie chronił wystarczająco przed pociskami artyleryjskimi.

Napęd i mobilność

250 litrowy zbiornik paliwa zasilał silnik benzynowy Panhard-Levassor o mocy 90 KM. Ten z kolei przekazywał moc do generatora dostarczającego energię do dwóch silników elektrycznych napędzających gąsienice. Był to układ szeregowy. Silnik spalinowy zazwyczaj pracował na optymalnych obrotach zasilając generator. Gdy dodatkowa moc była potrzebna do przyspieszania lub pokonania wzniesienia, zarówno silnik benzynowy, jak i silniki elektryczne przekazywały moc na gąsienice. To rozwiązanie eliminowało problemy ze zmianą biegów – bolączkę wszystkich wczesnych czołgów oraz zwiększało elastyczność pojazdu. System ten był jednak zbyt skomplikowany i awaryjny, a krótki układ gąsienicowy połączony z długim kadłubem powodował trudności w pokonywaniu okopów.

Produkcja i modyfikacje

Pierwsze zamówienie na 400 egzemplarzy czołgu złożono w kwietniu 1916 roku, a produkcję powierzono zakładom FAMH. Pierwszy prototyp został dostarczony w październiku 1916 roku. W trakcie produkcji stopniowo wprowadzano ulepszenia mające na celu wyeliminowanie największych problemów czołgu. Po wyprodukowaniu 165 egzemplarzy działo Canon de 75 TR modèle 1915 zastąpiono bardziej dopracowanym i mniej awaryjnym działem Canon de 75 modèle 1897.

Użycie bojowe

Pierwsze użycie bojowe nastąpiło 1 maja 1917 roku podczas natarcia w rejonie Condé-sur-Aisne. Kolejne użycie czołgu St Chamond wspierającego natarcie piechoty miało miejsce 5 maja 1917 roku pod Moule de Lafflaux. Spośród 16 czołgów St Chamond, które brały udział w ataku, 15 utknęło podczas próby przekroczenia niemieckich okopów. Mimo że ich udział przyczynił się do zdobycia niektórych celów, straty były znaczne, a skuteczność ograniczona przez problemy techniczne i terenowe.

Dziedzictwo

Choć Saint-Chamond nie spełnił wszystkich oczekiwań, jego konstrukcja dostarczyła cennych doświadczeń w zakresie projektowania i użycia czołgów. Wnioski wyciągnięte z jego eksploatacji przyczyniły się do rozwoju kolejnych konstrukcji. Po wojnie czołg pozostawał w służbie wojsk hiszpańskich aż do 1939 roku.

Nazwa	St. Chamond
Liczba egzemplarzy	400
Lata produkcji	1917 – 1918
Pancerz (przód/bok/tył) [mm]	17/8/5
Masa własna	23 t
Silnik	4 cyl Panhard Levassor + 2 silniki eletryczne
Moc silnika	90 KM + 2 x 71 KM
Prędkość maksymalna	12 km/h
Załoga	9
Uzbrojenie	1 x działo Canon de 75 TR modèle 1915 kal. 75 mm (później Canon de 75 modèle 1897) 4 x karabin maszynowy Hotchkiss M1914 8 mm

Renault FT-17

W przeciwieństwie do wcześniejszych, ciężkich i nieporęcznych konstrukcji, Renault FT wyznaczył zupełnie nowy kierunek w projektowaniu czołgów, stając się prekursorem układu klasycznego – z obrotową wieżą, silnikiem z tyłu i przedziałem załogi z przodu.

Geneza

Koncepcja czołgu lekkiego wydawała się nienaturalna dla strategów wojskowych. Pierwsze projekty były odrzucane. Wstępnie zgodzono się jedynie na budowę jednego prototypu. Gdy po czasie produkcja została zatwierdzona w grudniu 1916 r. i potwierdzona ponownie w lutym 1917 r., zamówienie zostało odroczone, ponieważ priorytetowo potraktowano ciągniki artyleryjskie. To pokazuje jakie sceptyczne było nastawienie osób decyzyjnych do tego projektu.

W maju 1917 r. projekt w końcu dostał zielone światło. W międzyczasie prototyp wyprodukowany w styczniu przeszedł pierwsze próby w fabryce Renault w Billancourt, a następnie został wysłany na poligon doświadczalny Artillerie Spéciale w Champlieu w celu dokonania poprawek. Chociaż działał zgodnie z planami, nadal oficerowie nie byli przekonani. Generał Pétain popierał pomysł, ponieważ uważał go za środek podnoszący morale zwykłych żołnierzy. Polecił nawet, aby wszystkie ciężarówki wiozące te czołgi na linię frontu miały na tylnej płycie napis wypisany dużymi literami: „Le meilleur ami de l’infanterie” („Najlepszy przyjaciel piechoty”).

Konstrukcja i uzbrojenie

Renault FT był czołgiem lekkim o długości 5 m, szerokości 1,74 m i wysokości 2,14 m. Masa pojazdu wynosiła około 6,5 tony. Za napęd odpowiadał czterocylindrowy silnik benzynowy Renault o mocy 39 KM, umieszczony w tylnej części kadłuba. Trzybiegowa skrzynia biegów pozwalała osiągać prędkość maksymalną ok. 7 km/h. Załogę stanowiły dwie osoby – kierowca oraz dowódca-strzelec, który obsługiwał uzbrojenie umieszczone w obrotowej wieży.

Renault FT występował w dwóch głównych wersjach uzbrojenia: z działem Puteaux SA 18 kal. 37 mm lub z karabinem maszynowym Hotchkiss M1914 kal. 8 mm. Pancerz czołgu miał grubość od 8 do 22 mm, co zapewniało ochronę przed bronią ręczną i odłamkami. Mimo ograniczonej siły ognia pojazd był bardzo skuteczny jako wsparcie piechoty dzięki mobilności, niewielkim rozmiarom i możliwości prowadzenia ognia we wszystkich kierunkach.

Produkcja i modyfikacje

Pierwsze zamówienie na 150 egzemplarzy złożono w lutym 1917 roku, lecz skala produkcji szybko urosła do imponujących rozmiarów. Do końca wojny wyprodukowano ponad 3 700 egzemplarzy. Pojazdy były wytwarzane przez kilka zakładów, w tym Renault, Berliet, SOMUA i Delaunay-Belleville.

W trakcie produkcji wprowadzano stopniowe ulepszenia, m.in. zmodyfikowano zawieszenie gąsienic, dodano lepsze układy wentylacji oraz poprawiono ergonomię wnętrza.

Użycie bojowe

Renault FT po raz pierwszy został użyty bojowo 31 maja 1918 roku w Forêt de Retz, niedaleko Soissons. Dzięki niewielkim rozmiarom i dobrej manewrowości FT z powodzeniem operowały w trudnym terenie i mogły wspierać piechotę w atakach na pozycje przeciwnika. Czołg okazał się wielkim sukcesem.

Renault FT był również eksportowany do innych państw i wykorzystywany w licznych konfliktach po zakończeniu I wojny światowej, w tym w wojnie polsko-bolszewickiej (gdzie używała go m.in. Polska), wojnie domowej w Rosji, a nawet w początkowej fazie II wojny światowej.

Dziedzictwo

Renault FT uznawany jest za pierwszy nowoczesny czołg, który wprowadził rozwiązania stosowane w konstrukcjach pancernych przez następne dekady. Jego uniwersalna koncepcja – niewielki, zwrotny czołg z obrotową wieżą – wyparła ciężkie i niezgrabne pojazdy wcześniejszego typu.

Dzięki przemyślanej konstrukcji, masowej produkcji i skuteczności bojowej Renault FT zapisał się złotymi zgłoskami w historii broni pancernej. Jest nie tylko symbolem francuskiej innowacyjności, ale i pionierskim krokiem w stronę nowoczesnej wojny manewrowej.

Nazwa	Renault FT-17
Liczba egzemplarzy	3700 (Francja)
Lata produkcji	1917 – 1919 (Francja)
Pancerz (przód/bok/tył) [mm]	22/8/6
Masa własna	6,7 t
Silnik	4 cyl. silnik benzynowy Renault
Moc silnika	39 KM
Prędkość maksymalna	7,7 km/h
Załoga	2
Uzbrojenie	1 × armata Puteaux SA 18 kal. 37 mm lub 1 x karabin maszynowy Hotchkiss M1914 kal. 8 mm

Bibliografia:

• Schneider CA.1, St. Chamond – http://landships.info
• Schneider CA.1, St. Chamond, Renault FT – https://tank-afv.com
• Schneider CA.1, St. Chamond, Renault FT – https://tankmuseum.org
• St. Chamond – https://letheko.pl/